Wieża

Trzebiel (niem. Triebel) położony jest kilkanaście kilometrów na zachód od Żar, na pra­wym brzegu rzeki Trzebnej. Sama wieża rycerska zwana ,,zameczkiem” stoi przy ul. Zam­kowej, w południowo-zachodniej części miasta, na południe od rynku. Od murów miej­skich oddzielona jest ulicą Wieżową. Sąsiaduje z osiemnastowiecznym pałacem, zbudowa­nym na średniowiecznym grodzie.

Założycielem miasta był ród Eulenborg, o czym donosi pierwsza wzmianka dotycząca Trzebiela z 1301 roku. W latach 1329-1388 miasto było własnością rodu Hackenborn-Priebus, następnie do 1402 Piotra Horna, od 1402 rodziny Rokwitz, a w 1465 wójta Mel­chiora von Löben. W XV wieku Trzebiel, związany z dominium żarskim, należał do Biber­steinów i Promnitzów, jednak w 1765 roku zostaje wraz z Łużycami przejęty przez Sakso­nię, a w 1815 przez państwo pruskie.

Średniowieczne miasto było otoczone kamiennym murem obronnym. Po stronie zachod­niej stała Brama Gubińska, natomiast od wschodu wjazd do miasta otwierała Brama Żar­ska. W XV-XVI wieku zbudowano drugi pierścień obwarowań. Do dziś mury zachowa­ły się w stanie szczątkowym. Stosunkowo najlepiej przedstawia się stan baszty, łączonej z Bramą Żarską.

Wieżę mieszkalną zbudowano prawdopodobnie w XIV wieku. Miał tam zapewne swoją siedzibę pełnomocnik feudała, może wójt. Obiekt powstał na planie zbliżonym do kwa­dratu i został wymurowany z kamienia polnego i cegły na zaprawie wapiennej. Grubość ścian sięga 1 m, co jest uzasadnione jego funkcją obronną. Pierwotnie budynek posiadał trzy kondygnacje zamknięte dwuspadowym dachem, pokrytym dachówką karpiówką uło­żoną w koronkę. Budynek nie jest podpiwniczony. Elewacje wzdłużne wieńczył ceglany, profilowany gzyms. W elewacjach, na różnych wysokościach, znajdują się otwory okienne, obecnie o wykroju prostokątnym i kwadratowym, pierwotnie zamknięte łukiem odcinko­wym. W przyziemiu elewacji frontowej widoczne jest wejście do wieży, zamknięte łukiem półokrągłym. Stolarka otworów nie zachowała się. W części centralnej wnętrza obiektu przez wszystkie kondygnacje biegnie klatka schodowa. Po obu stronach klatki znajdują się po dwa pomieszczenia. Ostatnia kondygnacja była jednoprzestrzenna. Podłogi na parte­rze i piętrze zostały wyłożone cegłą. Jednobiegowe schody na kondygnacje również zbudo­wano z cegły połączonej zaprawą wapienną. Na dwóch pierwszych kondygnacjach znaj­dują się ceglane sklepienia krzyżowe. W pomieszczeniach przyziemia, położonych po stro­nie północno-wschodniej i południowo-zachodniej, zachowały się sklepienia kolebkowe. W ostatniej kondygnacji do niedawna znajdowały się ślady po drewnianym stropie desko­wym. Więźba dachowa miała konstrukcję krokwiowo-jętkową.

Obiekt był przebudowywany w XVI wieku, o czym świadczą ślady po przemurowaniach otworów okiennych i wejściowych, widoczne na elewacjach zewnętrznych. W XIX wieku, z myślą o polepszeniu jego funkcjonalności wprowadzono dodatkowe podziały pomiesz­czeń. W czasach nowożytnych wieża przez pewien czas służyła jako więzienie. Po wojnie nieużytkowany i nieremontowany obiekt popadł w ruinę. Ze względu na spękania murów i katastrofalny stan więźby dachowej obiekt został obniżony do wysokości drugiej kondy­gnacji i zabezpieczony do czasu jego rewaloryzacji.



Pałac

Trzebielski pałac został usytuowany po południowo-zachodniej stronie miejscowości, poza murami obronnymi średniowiecznego miasta. Budynek otoczony był fosą oraz częściowo zachowanym murem z kamienia polnego z umieszczonymi w narożach cylindrycznymi basztami. Dojazd do pałacu prowadził od strony wschodniej przez murowany most, obec­nie zawalony. Po stronie południowej budynku mieścił się niewielki park.

Rezydencję w Trzebielu wybudował w 1601 roku hrabia Henryk Anzelm Promnitz, przy­puszczalnie na miejscu istniejącego tu wcześniej zamku. Henryk Anzelm wiele podróżo­wał po Europie, zwiedzając m.in. Włochy, Holandię i Anglię. W Trzebielu wzniósł zało­żenie obronne na wzór późnorenesansowego rozwiązania „palazzo in fortezza”. Budow­la z początku XVII wieku, założona na planie kwadratu, rozplanowana została symetrycz­nie, z sienią przelotową umieszczoną w osi środkowej oraz pomieszczeniami usytuowany­mi w dwóch traktach po jej obu stronach. Elewacje zdobiło jedynie sgraffito.

W 1729 roku Erdman II Promnitz przeprowadził barokową przebudowę rezydencji. Głównym akcentem zmieniającym charakter pierwotnego założenia było zastąpienie sie­ni centralną klatką schodową i umieszczenie wokół niej pomieszczeń w układzie amfila­dowym. Elewacje ozdobiono zdwojonymi pilastrami w wielkim porządku, podkreślający­mi ich wertykalność. Przebudowa nadała rezydencji charakter pałacu – willi. Można w niej dostrzec nawiązanie do późnego baroku, ale przede wszystkim wyraźny wpływ palladiani­zmu, odżywającego wówczas w Europie Środkowej.

W obecnym kształcie to budowla o cechach stylowych baroku, z renesansowymi sklepie­niami w parterze. Pałac założony jest na planie kwadratu o długości boku 22 m, z elewa­cją frontową zwróconą w kierunku wschodnim. Dwukondygnacyjny budynek nakryty jest dachem mansardowym. Pięcioosiowa fasada pałacu rozplanowana jest symetrycznie. W pionie artykułują ją zdwojone pilastry w wielkim porządku. W osi środkowej umiesz­czony jest portal wejściowy, na którym wspiera się pseudobalkon. Wyżej znajduje się wy­soka wystawka, ujęta w spływające woluty. Dodatkową dekorację architektoniczną stano­wią opaski okienne o łuku wklęsło-wypukłym oraz prostokąty o wklęsłych narożnikach umieszczone w osiach między kondygnacjami. Elewację zachodnią, również pięcioosiową, podobnie jak fasadę, organizują pilastry w wielkim porządku. Pozostałe elewacje, połu­dniowa – pięcioosiowa i północna – sześcioosiowa, zakomponowane są skromniej. Ich de­koracja ogranicza się do opasek okiennych opracowanych analogicznie jak w fasadzie.

Obecnie pałac znajduje się w bardzo złym stanie zachowania. Od 1945 roku jest nie użyt­kowany. W latach 1977-1977 obiekt poddany został pracom remontowo-zabezpieczają­cym. W 1991 roku rozpoczęto niedokończony remont, obejmujący wymianę pokrycia da­chu. Źródło: "Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"